 |
|
Hình ảnh người vợ ôm ấp xác chồng bị bắn chết trên đường phường Manila làm cho dư luận Philippines bàng hoàng. Ảnh: AFP |
Chỉ nhị bốn tuần sau khi nhậm chức, chiến dịch diệt tù đọng ma túy của Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte đã làm cho hơn 1.800 người bỏ mạng. Giới phân tách nghĩ rằng trạng thái bạo lực này có thể đẩy Philippines tham gia một "cơn say máu" không có hồi kết, đe dọa nền tảng của cả thị trấn hội, theo NYTimes.
Chuyên gia luật Amanda Taub, giáo sư thỉnh giảng về luật quốc tế và nhân quyền tại Đại học Fordham, New York, Mỹ, nhận thấy đây không đơn giản là một cuộc chiến giữa cái tốt và cái xấu, mà bản chất đích thực của "cơn say máu" tinh vi hơn rộng rãi, trong đó chính người địa phương Philippines đã góp phần tạo ra bối cảnh cho làn sóng giết chóc đó.
Căn nguyên
Gần như nạn nhân bị bắn chết trong các cuộc đọ súng với cảnh sát và những nhóm dân quân tự trang bị mà chưa hề bị chứng minh là tội ác trước một tòa án hợp pháp. Những vụ giết chóc kiểu này khiến cho Liên Thích hợp Quốc phản ứng, nhưng người dân Philippines lại nhiệt thành ủng hộ, và uy tín của Tổng thống Duterte cũng tăng vọt.
Theo các phân tích phường hội học, làn sóng giết chóc kiểu này thường mở đầu với một nhà nước yếu kém và dân chúng luôn có cảm giác bất an, mất niềm tin tham gia các thể chế nhạo của chính quyền. Trong bối cảnh đó, những sáng kiến ngắn hạn thường đẩy người ta đến những quyết định thiếu sáng láng dẫn đến tình trạng bạo lực, và một khi nó đạt tới chừng mực đẫm máu như ở Philippines, nó hầu hết không thể xong xuôi lại.
Bà Taub nghĩ là gốc rễ của điều bắt nguồn từ giai đoạn cầm quyền của cựu tổng thống Benigno Aquino, người đã không thể cải thiện được chuỗi hệ thống tư pháp đầy tham nhũng và thiếu hiệu quả của Philippines như những gì đã hẹn khi trúng cử năm 2010. Chính quyền của ông đã phải đương đầu với một loạt bê bối can hệ đến an toàn, trong đó có vụ khủng hoảng con tin ở Manila 2010, khi cảnh sát bị chỉ trích là giận dữ chậm rãi chạp, thấp kém khiến cho 8 nạn nhân thiệt mạng.
Trong mắt đại chúng, ông Aquino bị coi là một tổng thống yếu mềm, không kiên quyết đưa ra những giải pháp cần thiết để giải quyết các vấn đề của giang sơn.
"Thực tế là chuỗi hệ thống tư pháp, tòa án đã bị tê liệt ở Philippines", Phelim Kine, phó giám đốc chi nhánh châu Á của tổ chức Giám sát Nhân quyền, phản hồi.
Theo ông Kine, những người có quyền thế ở Philippines dễ dàng "chạy án" trước hệ thống tư pháp. "Khi công chúng cho rằng có những người có thể tậu chuộc được cảnh sát, họ càng tin rằng chính phủ và hệ thống tư pháp là một phần của vấn đề đó, chứ không hề là biện pháp", Kine nói.
Chính yếu tố này khiến quần chúng cảm thấy không được bảo kê trước tù hãm, xúc tiến họ sẵn sàng ủng hộ các hình thức bạo lực kiểu tự phát, vốn được họ xem như biện pháp trừng phạt tốt nhất để vãn hồi đơn độc tự và tự kiểm soát an ninh chính mình.
Tìm hiểu tại các nước nhà Mỹ Latin như Colombia, Mexico, Guatemala của giáo sư Gema Santamaria thuộc Viện Công nghệ Tự động Mexico và chuyên gia Jose Miguel Cruz tại Đại học Thế giới Florida cho thấy những người thiếu niềm tin tham gia các thể chế giễu của giang sơn lại càng có thiên hướng ủng hộ bạo lực tự phát. Ngược lại, ở những nước có thể chế giễu nhà nước mạnh, thiên hướng phản đối các cuộc giết người không qua xét xử rõ nét hơn.
"Người dân hướng đến bạo lực tự phát như một sự thay thế cho hệ thống tư pháp chính thống", bà Santamaria nói. Bạo lực tự phát đó bộc lộ dưới phổ quát hình thức, từ những vụ hành hình trước đám đông ở Mexico, cho đến các nhóm tự vệ bán quân sự ở Colombia, nhưng thực chất của chúng đều giống nhau.
Theo chuyên gia này, dù không tin cậy vào cảnh sát, người địa phương các nước đó lại cổ vũ các vụ nổ súng giết nghi phạm vượt quá thẩm quyền của cảnh sát, bởi họ coi sự trừng phạt ngay ngay lập tức đó hiệu quả hơn nhiều so với trật tự lê thê của hệ thống tư pháp tham nhũng.
Theo bà Taub, nỗi phản ứng trước sự bất lực của chính phủ trong việc bảo đảm bình yên căn bản cho cư dân đã khiến cho họ khao khát một chỉ đạo mới, có thể thi hành những hành động quyết liệt hơn để mang đến bình an cho quần chúng.
Những nhà chỉ huy như ông Duterte đã nhân thức cách thức khai thác tâm lý này của quần chúng, đề xuất ra những biện pháp ngắn hạn nhằm tiêu chí "khắc phục vấn nạn của giang sơn". Ông Duterte đã trúng cử với lời hứa sẽ quét sạch sẽ tù đọng ma túy ở Philippines chỉ trong 6 bốn tuần.
 |
|
Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte. Ảnh: Reuters |
Hậu quả
Theo chuyên gia James Robinson, giáo sư chính sách công tại Đại học Chicago, trong thị trấn hội kém an ninh, những chính trị gia cũ rích vũ cho cơ chế bạo lực này sẽ được mọi người ủng hộ, còn những người phản đối sẽ bị gắn mác là "yếu ớt, bất lực".
Chính vấn đề này càng khiến cho các lãnh đạo như ông Duterte khuyến khích bạo lực tự phát phổ thông hơn, ngay cả khi hiện trạng đổ máu chỉ càng làm trầm trọng thêm bầu không khí bất ổn, và chỉ tiêu của các cuộc lùng diệt nhiều lúc là người không có tội.
Chuyên gia này nghĩ rằng các biện pháp kiểu "sắm và diệt" của ông Duterte không nhắm tới nhân tố cốt lõi hiện giờ của Philippines, đó chính là canh tân thể chế nhạo để lấy lại lòng tin của cư dân tham gia hệ thống tư pháp. Có vẻ như giải pháp truy tìm các băng đảng tù túng và tàn phá chúng thuận lợi hơn số đông so với cuộc cải cách chính trị đầy gai góc.
Theo bà Taub, với việc tuyên bố tàn phá hàng nghìn tù túng trong nhì bốn tuần, ông Duterte có thể giúp cư dân có cảm giác rằng tình hình đang cải thiện. Thế nhưng các vụ thịt chóc rườm rũ trên đường xã sẽ lại càng gây ra tâm lý bất an trong một bộ phận quần chúng, khiến cho họ phải dựa vào các biện pháp bạo lực hơn, và cái vòng luẩn quẩn tiếp tục không bao giờ kết thúc.
"Một khi chính quyền nói rõ rằng không ai bị trừng trị vì các vụ giết thịt người không qua xét xử, bất cứ ai mang súng và nỗi thù hận trong lòng cũng đều có thể trừng trị người khác mà không lúng túng về hậu quả", ông Kine nói.
Dư luận lúc đó sẽ đòi hỏi phải có thêm các vụ giết mổ người nơi công cộng để đảm bảo an toàn cho họ. Chung cục, tình hình sẽ sớm vượt ra khỏi vòng kiểm soát.
chả hạn như ở thành phố Tagum trên đảo Mindanao, nơi chính quyền khuyến khích cảnh sát mặc thường phục và các đồng sự ám sát những người vi phạm luật pháp dù là bé dại nhất, kể cả trẻ em, nhân danh trận chiến chống phạm nhân.
Ông Kine cho nhân thức, sau khi thực hiện những vụ giết thịt người mà không bị trừng trị, các biệt đội tử thần này khởi đầu quay sang thực hiện những vụ sát hại theo thích hợp đồng để kiếm tiền. Những người Đương Đầu họ, kể cả sĩ quan cảnh sát, đều bị coi là quân địch và thường bị mưu sát. Thành phố trở thành nguy khốn và bất ổn hơn, nơi dân thường là những người hứng chịu hậu quả nặng vật nài nhất.
Một khi bạo lực biến thành phương tiện chấp chiếm được để giải quyết bất đồng, cư dân sẽ rất khó khăn có thể tin cậy vào bất kỳ hệ thống nào khác, bà Santamaria nhận định. Khi nhà nước tậu bí quyết vãn hồi đơn độc tự, họ sẽ đối mặt với với đám đông không còn tin tưởng vào "thượng tôn luật pháp", bởi họ đã từng được nhà nước khuyến khích sử dụng bạo lực tự phát.
 |
|
Người Philippines biểu tình trước hội sở cảnh sát quốc gia phản đối các vụ giết mổ người không qua xét xử. Ảnh: Inquirer |
Hàng thập kỷ sau khi bùng phát làn sóng bạo lực tự phát, Guatemala và Colombia tới nay vẫn chưa thể thiết lập lại được đơn côi tự do nhà nước kiểm soát, khi các đội ngũ dân quân bán thiết bị vẫn vẫy vùng và có ảnh hưởng nhất thiết trong nền chính trị giang sơn.
"Đây có lẽ là bài học đáng lo âu nhất, khi khao khát được an ninh của người dân bình thường, cấu kết với các thể dè bỉu yếu kém và tư duy ngắn hạn, có thể đẩy quốc gia tới thảm họa ngày càng lớn", bà Taub thể hiện sự quan trọng.
Tìm hiểu:
Trí Dũng
Xem thêm: máy bơm chìm pentax
Đăng nhận xét